سبک زندگی و فرهنگ ازدواج

---

فرهنگ غالب در هر جامعه‌ای نقش بسیار سازنده در نحوه و سبک زندگی افراد ایفا می‌کند. ازدواج هم به عنوان مهم‌ترین رویداد زندگی تحت تاثیر مستقیم فرهنگ و ارزش‌های حاکم بر جامعه است. از طرفی رواج گسترده آداب و رسوم و فرهنگ‌های تقلیدی و وارداتی در بین خانواده‌ها و دورشدن آنها از فرهنگ‌ها و ارزش‌های دینی و اسلامی به‌ویژه در عصر حاضر تغییر در سبک زندگی را موجب شده است.

۱ - توصیف اجمالی

---

خانواده اولین کانون اجتماعی است که افراد در آن تحت تاثیر آداب و رسوم و فرهنگ حاکم بر جامعه قرار گرفته و بر جریان فکری و فرهنگی جامعه تاثیر می‌گذارند. جایگاه مهم و سازنده فردی و اجتماعی خانواده موجب‌شده ادیان مختلف جهان، به‌ویژه دین اسلام بر بایستگی برگزاری آسان و راحت ازدواج و پرهیز از تجملات در راستای تشکیل خانواده توصیه و سفارش کند. ازدواج مقدمه و لازمه‌ی تشکیل خانواده بوده و موفقیت در آن به‌دلیل نقش بنیادین خانواده در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی وغیره. از اهمیتی بسیار برخوردار است، البته در مسیر انتخاب همسر، معیارها و ارزش‌های زیادی حاکم هستند؛ مواردی نظیر: قوانین و مقررات، مسائل دینی، مسائل اخلاقی، آداب و رسوم و فرهنگ غالب در هر جامعه و غیره.
در این میان نقش فرهنگ و آداب و رسوم، به‌دلیل تاثیر زیاد بر ازدواج و تفکرات خانواده بسیار حائز اهمیت است. بدون توجه به معیارهای فرهنگی حاکم بر جامعه، پیوند ازدواج با مشکلاتی مواجه می‌شود. البته فرهنگ‌ها و آداب و رسوم اصیل مربوط به برگزاری ازدواج در عصر حاضر به تقلید از جوامع دیگر و به‌دلیل ارتباطات آسان روز‌به‌روز به‌عنوان ضدفرهنگ به ارزش تبدیل شده و با دورشدن از ارزش‌ها و فرهنگ غنی اسلامی با واردکردن هزینه‌های زیاد و تشریفات زاید بردوش جوانان، مانعی برای ازدواج محسوب می‌شود.
برای ازدواج موفق و تشکیل خانواده مطابقِ سبک زندگی اسلامی، بهره‌گیری صحیح از فرهنگ‌های اصیل و دینی و پرهیز از فرهنگ‌های نامناسب، به‌ویژه در جوامع اسلامی و مرحله انتخاب صحیح همسر با رعایت معیارها و سبک زندگی اسلامی که آمیخته با آموزه‌های فراوان اخلاقی است، می‌تواند تنش‌ها و آسیبب‌های روحی و جسمی خانواده‌ها را کاهش داده و افراد جامعه را به تعادل و سلامت کامل جسمی و روحی هدایت کند.

۲ - سبک زندگی در اسلام

---

سبک زندگی روش‌های متفاوت زندگی را نشان می‌دهد؛ برای نمونه، تفاوت بین زندگی شهری و زندگی روستایی. این اصطلاح همچنین می‌تواند مقایسه‌ی شیوه‌های زندگی کشف‌شده در میان گروه‌های متفاوت را در جامعه نشان ‌دهد؛ برای نمونه، جوان، بیکار، منحرف. اصطلاح سبک زندگی به معنای «طرز زندگی» نیز مفهوم‌سازی شده است. ‌طرز زندگی، بیشتر از طریق ارزش‌ها و روش‌های مصرف شناخته می‌شود که ناشی از تمایز فزاینده جوامع سرمایه‌داری پیشرفته است.
هر مجموعه منسجمی از الگوهای رفتاری برآمده از آموزه‌های دینی را می‌توان یک سبک زندگی دینی به شمار آورد که در چارچوب معین‌شده از طرف دین قرار داشته باشد ، . در سبک زندگی اسلامی باید در نظر داشت که یک زندگی، زمانی خوب است که همانند گفته قرآن، شامل مجموعه‌ای از مکارم اخلاقی باشد. سبک زندگی اسلامی یعنی الگوگیری از اسلام به عنوان جامع و کامل‌ترین دین و پیاده‌سازی آن در تمامی مراحل زندگی؛ این الگوگیری زمانی خوب و مناسب است که مطابق آموزه‌های دینی، سبک و روش زندگی ائمه اطهار و توصیه‌های قرآن‌کریم باشد.
رهبر معظم انقلاب در مورد سبک زندگی اسلامی می‌فرمایند: «از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت‌ است‌ از سبک زندگی‌کردن، رفتار اجتماعی و شیوه‌ی زیستن، این بعدی مهم است؛ امروز می‌خواهیم در مورد این موضوع قدری بحث کنیم. ما اگر از منظر معنویت نگاه کنیم باید به سبک زندگی اهمیت دهیم؛ اگر به معنویت و رستگاری معنوی اعتقادی هم نداشته باشیم، برای زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی، باز پرداختن به سبک زندگی مهم است. بنابراین مسئله، مسئله‌ی اساسی و مهمی است.»

۳ - فرهنگ اسلامی

---

فرهنگ در اصطلاح جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان در مفاهیم گوناگونی به‌کار رفته و از آن تعاریف متعددی ارائه کرده‌اند. ادوارد بی‌تایلور درکتاب جوامع ابتدایی (۱۸۷۱) معتقد است: فرهنگ، مجموعه‌ی پیچیده‌ای است که شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، تکنیک‌ها، اخلاق، قوانین، آداب و رسوم، سنن و در آخر، تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که انسان به‌عنوان عضو یک جامعه آن را از جامعه خود فرا می‌گیرد و در مقابل آن جامعه تعهداتی برعهده دارد. گی‌روشه، درکتاب کنش اجتماعی خود، تعریفی به‌نسبت کامل از فرهنگ ارائه داده است. به زعم وی فرهنگ، مجموعه به هم پیوسته‌ای از شیوه‌های تفکر، احساس و عمل کم‌ و‌ بیش مشخص که توسط تعداد زیادی افراد فراگرفته شده و بین آنها مشترک است و به دو شیوه عینی و نمادین به کار گرفته می‌شود تا این اشخاص را به یک جمع متمایز مبدل کند.

۳.۱ - مفهوم‌شناسی

فرهنگ اسلامی عبارت است از: مجموع اعتقادات، اندیشه‌ها، اخلاقیات، ارزش‌ها، الگوهای رفتاری، سنن، آداب و رسوم و عادت‌هایی که ریشه در قرآن و سنت پیامبر و پیروان راستین آنها دارد. قرآن، اصلی‌ترین منبع فرهنگ اسلامی است که خداوند تبارک و تعالی خود تعهد کرده است آن را حفظ کند. از همین روی، از تحریف مصون مانده و دستخوش هیچ تغییری نگشته است. عادات و افعال پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سنت و اصوال او نیز که دومین منبع فرهنگ اسلامی محسوب می‌شود نیز از لحاظ تاریخی روشن است؛ زیرا اقوال و اعمال ایشان را محدثان ثبت کرده‌اند.

۴ - ازدواج از دیدگاه اسلام

---

تعریف‌های متعددی برای واژه ازدواج ارائه شده است که به یکی از آنها اشاره می‌شود: ازدواج فرآیندی است که از کنش متقابل بین دو فرد، یک مرد و یک زن که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده‌اند و مراسمی برای برگزاری زناشویی خود برپا داشته‌اند و به طور کلی، عمل آنان مورد پذیرش قانون قرار گرفته، اطلاق شده است. در بینش اسلامی، مقصود از ازدواج، پیوند زناشویی رسمی میان دو جنس مخالف است که اغلب بالغ بوده و طبق شرایط شرعی و قانونی لازم انجام گرفته است.
دین اسلام به تشکیل خانواده و حفظ کانون آن اهمیت زیادی داده و در روایات و احادیث متعددی به ازدواج به‌عنوان گام اول، حیاتی و مهم برای تشکیل خانواده و تداوم آن توصیه شده است. در این بخش دیدگاه اسلام درباره ازدواج را در دو بعد ازدواج از دیدگاه آیات و ازدواج از دیدگاه روایات بیان می‌شود.

۴.۱ - ازدواج از دیدگاه آیات

در قرآن‌کریم آیات متعددی به بیان موضوع ازدواج اختصاص داده شده است و خداوند متعال به‌گونه‌ای ظریف مطلب را تبیین کرده است. در زیر برخی از این آیات بیان می‌شوند. تاکید و ترغیب‌هایی که از ناحیه آیات در زمینه‌ ازدواج وارد شده و بر اهمیت و ضرورت آن دلالت دارد، به چند دسته تقسیم می‌شود: در مذمت مجردماندن و اختیارنکردن همسر و تاکید بر تشویق و ترغیب دیگران به ازدواج؛ قرآن به پرهیزگاران دستور می‌دهد زنان و مردان را به همسری یکدیگر درآورید و نگذارید زنان و مردان مجرد باقی بمانند، «و انکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و اِمائکم.»

۴.۱.۱ - منشا طبیعی ازدواج

ازدواج به معنای جمع‌شدن نر و ماده اختصاص به افراد بشر ندارد؛ بلکه در مجموعه هستی این قانون حاکم است و انسان‌ها و افراد بشر جزئی از این مجموعه هستند، «و من کل شیئ خلقنا زوجین لعلّکم تذکرون.»

۴.۱.۲ - غریزه جنسی

قرآن اصل مساله‌ی شهوت و غریزه جنسی، همچنین مسیر ارضای آن و این را بیان کرده است که کدام مسیر صحیح و کدام یک باطل است. «و لوطاً اذ قال لقومه اتاتون الفاحشة ماسبقکم بها من احد من العالمین انکم لتاتون الرّجال شهوة من دون النساء بل انتم قوم مسرفون.»

۴.۱.۳ - نیاز به سکون و آرامش

از عوامل ازدواج، همان نیاز و تمایل انسان‌ها به آرامش و سکون است که در سایه‌ی ازدواج، تحقق پیدا می‌کند. خداوند متعال در این رابطه می‌فرماید: «هو الذی خلقکم من نفس واحدة و جعل منها زوجها لیسکن الیها.»

۴.۱.۴ - نیاز به انس و مودت

نیاز روحی و فطری انسان‌ها به انس و مودت، امری بدیهی است. قرآن‌کریم می‌فرماید: «این انس و مودت را ما در کانون ازدواج و همسری قرار داده‌ایم و زن و شوهر را مانوس و محبوب یکدیگر قرار دادیم؛ و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذلک لایات لقوم یتفکّرون.»

۴.۱.۵ - میل به تداوم وجود خویش

ازدواج منشا بقای نسل و حفظ نوع بشری است و قرآن‌کریم، زناشویی را تنها وسیله‌ی حفظ نسل و بقای نوع انسان و داشتن فرزندان صالح معرفی کرده است. «والله جعل لکم من انفسکم ازواجاً و جعل لکم من ازواجکم بنین و حفدة.» یکی از صفات عبادالرحمن این است که از خداوند متعال می‌خواهند که به آنها فرزندان صالح بدهد.

۴.۲ - ازدواج از دیدگاه احادیث

در احادیث و روایات متعددی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) جوانان را به ازدواج و خانواده‌ها را به فراهم‌کردن شرایط و مقدمات ازدواج توصیه و سفارش کرده‌اند. از میان احادیث به چند مورد می‌توان اشاره کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: بهترین ازدواج‌ها آن است که آسان‌تر انجام گیرد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): در اسلام هیچ بنایی ساخته نشد که نزد خدای عزوجل محبوب‌تر و ارجمندتر از ازدواج باشد. امام صادق (علیه‌السلام): «هر که از ترس تهیدستی ازدواج نکند، به‌خدای متعال گمان بد برده است. خدای متعال می‌فرماید: اگر تهیدست باشند، خداوند از فضل خود توانگرشان می‌کند.»

۵ - مدل‌های متنوع ازدواج

---

هیچ انسانی به تنهایی کامل نیست، زن و مرد مکمل یکدیگرند، خداوند انسان را به‌گونه‌ای آفرید که بدون همسر ناقص است. انسان هرچقدر از نظر علمی، ایمان و اخلاق بالا رود، تا همسر اختیار نکند، به‌کمال مطلوب نمی‌رسد. پس هیچ چیز دیگری جای ازدواج و تشکیل خانواده را نمی‌گیرد.
مذکر و مؤنث نیازمند هم هستند از نظر روحی، جسمی و عاطفی هر‌کدام به تنهایی ناقص‌اند. مهم‌ترین نیازی که بر اثر ازدواج تامین می‌شود، نیاز به آرامش و احساس امنیت و آسودگی است. این نیاز که در سرشت آدمی ریشه دارد و هنگامی کامل می‌شوند که در کنار هم قرار گرفتند. قرآن زن و مرد را لباس همدیگر می‌داند «زنان لباس شما مردانند و شما مردان لباس زنانید.» مطابق نظر مفسرین قرآنی، این آیه بیانگر این نکته است که زن و مرد مکمل و متمم و حافظِ آبروی یکدیگرند و پوشاننده‌ی راز هم هستید و هرکدام به دیگری نیازمندند. همان‌طور که انسان بدون لباس نمی‌تواند در جامعه ظاهر شود؛ زیرا لباس پوشاننده فرد از پریشانی‌ها و بیهودگی‌ها است. همسر نیز از پریشانی و بی‌پناهی نجات‌بخش است. با توجه به فرهنگ‌ها و آداب و رسوم حاکم بر منطقه‌ای یا شهر و روستا، ازدواج انواع و اقسام مختلفی که به برخی از انواع ازدواج‌ها اشاره می‌شود.

۵.۱ - ازدواج سوء استفاده‌گرانه

ازدواجی است که در آن شخص چه جسمی یا روحی مورد سوء استفاده طرف مقابل قرار می‌گیرد.

۵.۲ - ازدواج برای مقام و عنوان

نوعی از ازدواج است که در آن شخص فقط برای پست، مقام و موقعیت فردی، اجتماعی و خانوادگی تمایل به ازدواج دارد. اگر با کسی فقط برای ثروت یا مقام او ازدواج کنید و هیچ وجه اشتراکی با هم نداشته باشید، خیلی زود متوجه خواهید شد که همیشه هم پول همه چیز نیست.

۵.۳ - ازدواج با همسر غایب

در این‌گونه ازدواج‌ها سر همسران آنقدر به‌کار و فعالیت‌های خارج خانه گرم است که هیچ‌وقت همدیگر را نمی‌بینند. شغل‌هایی هست که فرد مجبور است زمان زیادی را خارج از خانه و خانواده بگذراند. افرادی هم هستند که برای کارشان بیشتر از خانواده‌شان وقت می‌گذارند. این مسئله ممکن است به دلیل نیاز مالی باشد و یا اینکه بخواهند در کارشان همیشه برتر و اول باشند.

۵.۴ - ازدواج با دوام

این ازدواج، ازدواجی است که هر کسی رویای آن را در سر می‌پروراند. پیرمرد و پیرزنی که تا آخر عمر با رضایت کنار هم زندگی کرده‌اند، چنین ازدواجی داشته‌اند. برای داشتن ازدواجی بادوام باید تلاش کرد. ازدواجی که در برابر مشکلات مالی و اقتصادی، بیماری‌ها، مشکلات فرزندان، شکستن قلب‌ها و خیلی مسائل و مشکلات دیگر طاقت بیاورد، ازدواجی بادوام است. زیرا زوجین از تمام این مشکلات با کمک و همکاری یکدیگر گذشته‌اند. آنها برای گذشتن از سد مشکلات و موانع موجود بر سر راه خوشبختی‌شان دست در دست همدیگر تلاش می‌کنند. خنده‌هایشان، گریه‌هایشان، شادی‌ها، غصه‌ها و کارهایشان با هم و در کنار هم بوده است. آنها می‌دانند که همیشه می‌توانند روی همدیگر حساب کنند.

۵.۵ - ازدواج چند همسری

ازدواج چند همسری بر دو نوع است: چند زنی و چند شوهری. چندشوهری: که عبارت از ازدواج یک زن با چند مرد است. به ‌قدری کمیاب است که تنها در میان برخی از اقوام و قبایل دور افتاده، مانند: نپال، تبت، و برخی اقوام قطبی دیده می‌شود. به این معنی که گاهی زنی با چند برادر ازدواج می‌کند و همه آنان را پدر فرزندان خود می‌داند و گاهی نیز چند مرد بیگانه زن مشترک می‌گیرند و یکی از آنان پدر فرزندان به‌شمار می‌رود.

۵.۶ - چند زنی

ازدواج چند زنی همان ازدواج یک مرد با چند زن که به مراتب شایع‌تر از شکل چند شوهری است؛ اما چند زنی در گروه‌های دیگر اجتماعی به‌ویژه طبقات بالای جامعه رایج بوده است که دارای وضع مالی خوبی بوده‌اند، هدف آن علاوه بر تمتع از زنان، داشتن اولاد زیاد و تحکیم موقعیت اجتماعی و استفاده از نیروی کار زنان در کشاورزی بوده است و امروز هم در کشورهای اسلامی وجود دارد.

۵.۷ - ازدواج با ارواح

حکایت از رسمی خاص دارد که بر اساس آن زن بیوه و فاقد فرزند با برادر یا یکی از خویشان شوهر خود ازدواج می‌کند که فوت‌شده و از خود فرزندی بر جای نگذارده است.

۵.۸ - ازدواج موقت

شریعت مقدس اسلام با وضع چنین قاعده‌ای درصدد آن است تا حداقل انتظام در روابط بین دو جنس پدید آید و از فحشا و فساد جلوگیری به‌عمل آید. ازدواج موقت، پدیده‌ای اسلامی است، اما در دیگر نقاط جهان انواع مشابه آن‌ را می‌توان یافت. از انواع دیگر ازدواج‌ها می‌توان به ازدواج آزمایشی، ازدواج خصوصی، ازدواج دوستانه اشاره کرد.

۶ - رسوم ازدواج در کشورهای مختلف

---

شکل و شیوه برگزاری مراسم و جشن‌های ازدواج در مناطق مختلف و در میان کشورهای گوناگون جهان متفاوت بوده است و هر‌کدام مطابق فرهنگ و رسوم و اعتقادات خاص خود مراسم ازدواج را برگزار می‌کنند، در زیر نحوه ازدواج در برخی از این فرهنگ‌ها بیان می‌شود.

۶.۱ - بنگلادش

در برخی از قبایل این کشور خون انگشت داماد با تنبول نوعی گیاه، مخلوط می‌شود و به عروس داده می‌شود.

۶.۲ - انگلستان

عروس برای خوش‌شانسی در زندگی، سکه‌ای درکفش خود قرار می‌دهد.

۶.۳ - آلمان

چند روز قبل از مراسم عروسی، دوستان و بستگان ظروف چینی قدیمی را جلوی پای عروس و داماد روی زمین می‌اندازند تا زندگی شاد و سرشار از موفقیتی داشته باشند.

۶.۴ - هند

عروس لباس قرمز لباس سفید در فرهنگ هند نشانه عزا است، و داماد لباس کرم رنگ با سربند قرمز بر تن دارد. پدر عروس، سر دیگر تکه پارچه‌ای را که در دست داماد است به عروس می‌دهد و به این ترتیب موافقت خود را اعلام می‌کند. در حالی‌که انتهای پارچه در دست عروس و داماد است چهار بار دور کتاب مقدس طواف می‌کنند و بار چهارم زن و شوهر معرفی می‌شوند.

۶.۵ - نپال

از سنت‌های مهم مراسم ازدواج در نپال این است که داماد مقدار کمی پودر قرمز رنگ را روی پیشانی عروس می‌گذارد و این نشانی از زن و شوهر بودن آنها است.

۶.۶ - عربستان

پس از مراسم ازدواج به تالار می‌روند. غذایی که در مراسم تهیه می‌شود شامل برنج با ۸ تا ۱۵گوسفند کامل بریان شده است. پس از شام داماد از در پشتی نزد عروس می‌رود تا به ماه عسل بروند؛ اما در برخی مواقع دوستان، داماد را به محل دوری مانند صحرا می‌برند تا بازگشت از آنجا سخت باشد و به مدت ۲ تا ۳ روز او را آنجا نگه می‌دارند تا رفتن به ماه عسل به تاخیر بیفتد.

۶.۷ - ترکیه

در روز عروسی نام تمامی دوستان عروس در داخل کفش عروس نوشته می‌شود. پس از پایان عروسی کسی که نامش پاک شده باشد یعنی عروس بعدی است.

۶.۸ - اسکاتلند

در این مراسم داماد و مهمانان مرد او دامن می‌پوشند و عروس و داماد با شنیدن صدای نی می‌توانند محل جشن را ترک کنند.

۶.۹ - آفریقا

عروس و داماد برای دور نگه‌داشتن ارواح و از بین بردن گناهان گذشته باید از روی جارو بپرند.

۶.۱۰ - کره

پس از به اتمام رسیدن مراسم به سبک غربی، عروس و داماد لباس رسمی کره‌ای به تن می‌کنند و به بزرگان خانواده ادای احترام می‌کنند. بزرگان به آنها مغز میوه، جوجوبا و پول می‌دهند. مغز میوه و جوجو به نشانه بچه‌دار شدن و زندگی خوب برای عروس و داماد است.

۶.۱۱ - ایران

در ایران رسم بر آن است که پیشنهاد ازدواج از سوی مرد انجام می‌شود. برخی بر این باورند که این پدیده امتیازی برای مردان است و زن در انتخاب نقشی ندارد؛ در حالی‌که زن می‌تواند پیشنهاد را قبول یا رد کند. بنابراین پیشنهاددادن تنها پنجاه درصد مسئله است، قبول یا رد آن توسط دختر در واقع تعیین کننده ۵۰% بعدی است. اغلب کسی که می‌خواهد ازدواج کند، در اطراف و جوانب به تفحص و تجسس می‌پردازد و درباره خانواده‌ها و دختران زیادی بررسی می‌کند که در دانشگاه، محل کار، معاشرت‌ها و مجامع آشنا شده. او در این بررسی‌ها افرادی را مناسب تشخیص می‌دهد و برای تکمیل اطلاعات خود اقدام می‌کند. از آنجا که این اقدام‌های اولیه برای تایید یا رد دختر مورد نظر او است و ممکن است به قطعیت نیانجامد، تمام بررسی‌ها باید غیر‌مستقیم انجام گیرد.
مراسم عقد و نامزدی با جشن مختصری با شرکت خویشاوندان نزدیک دو طرف انجام می‌گیرد. در این مراسم صیغه شرعی عقد جاری می‌شود و از این تاریخ دختر و پسر محرم، و شرعاً زن و شوهرند؛ اما برابر عرف، زمان رسمی زناشویی پس از مراسم عروسی آغاز می‌شود.
از سایر فرهنگ‌ها و رسوم ایرانی در برگزاری مراسم ازدواج و عروسی می‌توان: تبادل حلقه ازدواج، دادن مهریه و شیر‌بها، هدیه‌دادن گل، مراسم حنابندان، جهیزیه‌بران، شام‌دادن در شب عروسی، موسیقی، شعرخوانی، دعا و خواندن کتب مقدس، مانند قرآن‌کریم را بیان کرد. البته تعدادی از مراسم‌ها با توجه به قومیت و مناطق مختلف ایران متفاوت بوده و به شکل خاص خود برگزار می‌شوند.

۷ - ازدواج در ادیان مختلف

---

۷.۱ - اسلام

محیط خانه از مکان‌هایی است که سازندگی فوق‌العاده برای انسان دارد. در محیط خانه زن و مرد می‌توانند بسیاری از فضایل انسانی را کسب کنند و رذایل اخلاقی فراوانی را از خود بزدایند. مبالغه نکرده‌ایم اگر بگوییم محیط خانه، مانند جبهه، مکتب انسان‌سازی است. نظر به اهمیت زیاد تشکیل خانواده، شرع مقدس اسلام به ازدواج عنایت و تاکید بسیاری دارد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: «ما بُنی بِناءً فی الاسلام احبّ الی الله عزّوجلّ من التّزویج؛ هیچ چیزی نزد خداوند محبوب‌تر از ازدواج نیست.» امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) فرمودند: «تَزوّجوا، فَانّ التّزویج سُنّه رسول الله صلی الله علیه و آله، فانّهُ کان یقول: من کان یُحبّ ان یتّبع سُنّتی، فانّ من سُنّتی التّزویج؛ ازدواج کنید، که همانا ازدواج کردن سنت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که همواره می‌فرمودند: هر کسی که دوست دارد از سنت من تبعیت کند، همانا ازدواج کردن از سنت من است.»

۷.۲ - مسیحیت

مسیحیان هنگام ازدواج متعهد می‌شوند که یکی شدن مرد و زن را نشانه‌ی آشکاری برای محبت خدا به بشر و محبت مسیح به شاگردانش است. به همین علت، مسیحیان ازدواج را التزام و تعهد در طول زندگی می‌شمارند و با طلاق و ازدواج مجدد در زمان حیات همسر مخالفند؛ اگرچه ازدواج در مسیحیت پدیده‌ای مقدس محسوب شده و سرّ عظیم نامیده می‌شود، در برابر آن دوری‌گزیدن از ازدواج امری پسندیده‌تر است. شخص مجرد، با تمام توان به خدمت خداوند می‌رسد و با کم‌کردن مشغله‌های دنیوی و زندگی، خود را شبیه عیسی می‌کند.

۷.۳ - یهود

در یهودیت، ازدواج به معنای کامل‌شدن و اوج رشد انسانی است. بر پایه تعالیم یهود، یک زن بدون همسر و مرد بدون زن انسان‌هایی کامل نیستند و با ازدواج و پیوند زناشویی از شکل ناقص به وجودی کامل تبدیل می‌شوند. ازدواج در میان کلیمیان دارای مراسمی ویژه با آداب مربوط به آن است که از آن‌جمله می‌توان به مهریه زن که کتوباه گفته می‌شود و تا چاپاه، پارچه‌ای سفید که بر روی چهار چوب و از هر طرف روی سر عروس و داماد قرار می‌گیرد و نماد روشنایی خانه و زندگی جدید زوج جوان است.

۸ - دین و مذهب در رابطه با ازدواج

---

فرهنگ مهم‌ترین عاملی است که در امر ازدواج و تشکیل خانواده نقش به‌سزا و تاثیرگذاری دارد، چه بسیار خانواده‌هایی که به‌علت ناهماهنگی در زمینه‌های مختلف فرهنگی وضع نابسامانی دارند و در طول زندگی مشترک خود با مشکلات عدیدهای مواجه شده و در مواقعی به جدایی و اختلافات خانوادگی منجر می‌شود. عوامل فرهنگی ابعاد مختلفی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: دین و مذهب، آداب و رسوم، تفاوت در شیوه برگزاری مراسم‌های مختلف، لباس پوشیدن و آراستن ظاهر، سنت‌ها، باورها، موقعیت اجتماعی، رفاه و وضعیت اقتصادی، نوع شغل، گرایش‌های سیاسی و غیره.
اعتقادات دینی و مذهبی در ازدواج نقش مهمی دارد. دختر و پسری که با اعتقادات دینی متفاوت ازدواج می‌کنند؛ پس از احساسات پرشور جوانی، در زمینه‌های مختلف اختلاف نظر و ناسازگاری خواهند داشت. ازجمله زمینه‌های مورد بحث، موارد زیر را می‌توان نام برد:

۸.۱ - اختلاف در تربیت فرزندان

زن و شوهری که دارای دو دین متفاوت هستند، بی‌گمان در چگونگی تربیت و آموزش فرزندان خود و نیز انجام مراسم دینی با مشکلات و مسائلی روبه‌رو خواهند شد.

۸.۲ - اختلاف در مراسم دینی

عدم هماهنگی در انجام فرایض و مراسم دینی می‌تواند زمینه‌ای برای ناسازگاری خانوادگی باشد.

۸.۳ - اختلاف در مسافرت‌ها و گردش

برای مرد یا زن مسلمان مسافرت‌های زیارتی و حج مورد توجه است؛ در حالی‌که مرد یا زن غیر‌مسلمان رغبت به چنین برنامه‌هایی ندارد و یا در مورد حج اجازه انجام اعمال را ندارد. بسیار اتفاق می‌افتد که یک زوج مسلمان به علت اختلاف در سطح اعتقاد، زندگی پر آشوب و ناراحتی را می‌گذرانند.

۹ - آداب و رسوم در رابطه با ازدواج

---

در جوامع مختلف، آداب و رسوم متفاوتی رایج است. گاه عقاید جامعه‌ای با عقاید جامعه دیگر در تضاد است واین موضوع به‌ویژه در مسئله زناشویی قابل توجه است. در فرهنگ غرب اعتقاد به اصل آزادی جنسی آداب و رسومی را موجب شده است که با عقاید جوامع اسلامی مغایر است و با اعتقادات مسلمانان هم‌خوانی ندارد. از جمله این آداب و رسوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دست‌دادن زن‌ها و مردها اعم از محرم و نامحرم، معاشرت زنان و مردان نامحرم، تشکیل جلسات لهو و لعب مختلط، جدا‌شدن فرزندان از خانواده از ۱۸سالگی و گسیختگی رشته‌های عاطفی آنان با والدین، اهمیت‌ندادن به صله رحم، قطع ارتباط‌های خانوادگی.
آداب اجتماعی رایج در یک جامعه نیز در طبقات اجتماعی و ساکنان قسمت‌های مختلف یک کشور متفاوت است و گاه در پیوندهای زناشویی مشکلاتی را ایجاد می‌کند. آداب و رسوم ده با شهر و آداب و رسوم اصناف و طبقات مختلف اجتماع با یکدیگر فرق دارد. از این‌رو ضرورت دارد در زناشویی همه این موارد مورد توجه قرار گیرد. خانواده‌های سنتی اجازه نمی‌دهند که فرزند در حضور آنان آزادانه عمل کند. داماد یا عروس خانواده، چنان‌چه در حضور مادر شوهر یا پدرشوهر و یا پدرزن و مادرزن پای خود را دراز کند و یا اگر نسنجیده سخن گوید ناراحت می‌شوند و گاه این‌گونه رفتار به اختلاف و گله‌گذاری منجر می‌شود..

۱۰ - معیارهای همسرگزینی

---

برای ازدواج در هر جامعه‌ای و بین اقوام مختلف یک‌سری معیارهای سنجش وجود دارد که در صورت نادیده‌گرفتن آنها فرد در ازدواج و به تبع آن تداوم زندگی با مشکلات زیادی مواجه می‌شود. در این میان دین اسلام برای ازدواج معیارهایی را مشخص کرده؛ از مهم‌ترین معیارهای اسلامی ازدواج و انتخاب همسر عباتنداز:

۱۰.۱ - اصالت و شرافت خانوادگی

اولین و اساسی‌ترین معیار برای انتخاب همسر، اعم از زن و مرد، اصالت خانوادگی است. به عبارت دیگر دختر و پسر، از خانواده‌هایی باشند که دارای اصل و ریشه و بنیان اعتقادی درست است. رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خطبه‌ای فرمود: «ای مردم! از گیاهانی اجتناب کنید که بر مزبله‌ها، جاهای کثیف و آلوده می‌رویند. گفته شد: ‌ای رسول خدا! مقصود شما ازسبزه‌ی روییده در مزبله چیست؟ فرمود: زن زیبایی که در خانواده پست پرورش یابد.»

۱۰.۲ - ایمان و دینداری

پایبندی به اصول و آیین اسلام، معیار دیگری برای گزینش همسر و خوشبختی خانواده است؛ زیرا پایبندی به دین، آنان را از انجام اعمال حرام و خلاف باز می‌دارد؛ دین، عامل قلبی و درونی است که به‌وسیله عمل می‌توان اصل و درجاتش را کشف کرد. هرچه ایمان انسان قوی‌تر باشد، عمل بهتر و بازدارندگی بهتر و بیش‌تری به همراه خواهد داشت.

۱۰.۳ - عقل و هوش

عقل و زیرکی پس از دینداری، ازمهم‌ترین معیارهای انتخاب همسر است. اداره و تداوم زندگی و فایق آمدن بر مشکلات زندگی، بسیار دشوار است. اگر زوجین از درایت، تفاهم و درک موقعیت و شرایط یکدیگر برخوردار باشند، می‌توانند زندگی را بر پایه صحیحی استوار کرده و به کانون خانواده محبت و گرمی بخشند و به سهولت بر مشکلات و ناملایمات زندگی غلبه کنند.

۱۰.۴ - رعایت اصل کفویت

برای اینکه پسر و دختر به ازدواج استواری دست یابند، هر دو باید اصول کفویت و همانندی را در ابعاد سنی، جسمی، روحی و روانی، فرهنگی و علمی رعایت کنند. به‌عبارت دیگر، دختر دیندار باید با شخص دیندار ازدواج کند؛ زیرا دیندار و بی‌دین به‌طور طبیعی، در مواردی با یکدیگر درگیری خواهند داشت.

۱۰.۵ - سلامت جسمی و روانی

سلامت جسمی و روحی، از بهترین نعمت‌ها و کمال برای انسان محسوب می‌شود. انسان سالم، خانواده سالم ایجاد می‌کند؛ چه آنکه انسان سالم، به نیکی از عهده اداره امور زندگی بر می‌آید. برخی از بیماری‌ها، ممکن است تهدیدی جدی برای سلامت انسان و همسر آینده او باشند و از این جهت، نیازمند تحقیق و بررسی است.

۱۰.۶ - حسن خلق

اخلاق حسنه و خوش‌رویی با همنوع، به‌ویژه در کانون خانواده از آموزه‌های اخلاقی و دینی بسیار سفارش شده در اسلام است در انتخاب همسر هم زن و هم مرد باید به حسن خلق همدیگر توجه کنند؛ چراکه اخلاق نیکو موجب حل مشکلات و ایجاد صمیمیت در کانون خانواده می‌شود.

۱۰.۷ - شغل

در انتخاب همسر توجه به نوع شغل و میزان ساعاتی که صرف کار خود می‌کند و همچنین علاقمندی وی به‌کار از اهمیت زیادی برخوردار است، شخصی که برای شغل خود مجبور است قبل از طلوع آفتاب از منزل خارج و بعد از طلوع آفتاب به منزل برگردد و یا شخصی که تنش شغلی زیادی دارد یا این‌که مردانی هستند که تمایلی ندارند زنان‌شان در بیرون از خانه کار کنند و برخی از زنان به جایگاه اجتماعی افراد مثل دکتر و مهندس و غیره بیشتر توجه دارند. در انتخاب همسر باید با توجه به نوع سلیقه خود همسر مناسبی را انتخاب کرد.
از دیگر معیارهای ازدواج و انتخاب همسر می‌توان به: صداقت، زیبایی، سن، نظم در کارها، همکاری و مشارکت، اختلاف سلیقه، گرایش‌های سیاسی، وفاداری، عشق و علاقه، سطح درآمد و غیره اشاره کرد.

۱۱ - موانع فرهنگی ازدواج

---

به‌رغم اهمیت زیاد ازدواج و تشکیل خانواده و توصیه‌های مکرر قرآن‌کریم و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به ازدواج به‌موقع و ایجاد شرایط مناسب و فراهم آوردن مقدمات لازم برای ازدواج آسان جوانان، در جوامع کنونی به‌ویژه در دهه اخیر، بروز برخی فرهنگ‌ها و رسم‌های غلط در بین خانواده‌ها باعث ایجاد موانع بزرگ بر سر راه ازدواج جوانان و به طبع آن افزایش سن ازدواج و بی‌رغبتی جوانان به گرایش به ازدواج و بالارفتن سن ازدواج می‌شود. در زیر اهم این مشکلات و موانع بیان می‌شود:

۱۱.۱ - اقتصادی و مالی

امروزه بسیاری از خانواده‌ها لازمه ازدواج را داشتن تمکن و پشتوانه مالی افراد، به‌ویژه مردان می‌دانند و تمایل به پیوند با خانواده‌هایی دارند که از وضعیت مالی مناسبی برخوردارند، بی‌توجهی به معیارهای اخلاقی، انسانی و دینی و از طرفی توجه به این نکته که بیشتر جوانان برای نداشتن پشتوانه مالی مناسب و نگرانی‌های ناشی از هزینه‌های زیاد مراسم‌های عروسی تمایلی به ازدواج نشان نمی‌دهند، اکنون از مهم‌ترین موانع ازدواج به‌حساب می‌آید.

۱۱.۲ - مهریه و شیربها

تعیین مهریه‌های سنگین از دیگر موانع ازدواج جوانان است. هرچند قوانینی برای تعیین حد نصاب لازم برای مهریه تصویب شده، اما اکثر خانواده‌ها تمایلی به رعایت آن ندارند و عمده دلیل خود را نداشتن اعتماد به اشخاص و ایجاد پشتوانه برای فرزندان خود می‌دانند.

۱۱.۳ - تشریفات عروسی

شیوع عادت نامناسب چشم‌ و هم‌چشمی در عصر حاضر و تقلید کورکورانه برخی خانواده‌ها از سبک و زندگی غربی و ماهواره‌ای باعث ایجاد هزینه‌های زیاد و تشریفات زاید در عروسی‌ها شده و اینکار خانواده‌ها، به‌ویژه جوانان در شرف ازدواج را با مشکلات زیادی در تامین مخارج عقد و عروسی مواجه ساخته است.

۱۱.۴ - جهیزیه مجلل و سنگین

تهیه جهیزیه از سنت‌های حسنه‌ای است که امروزه با پیشرفت‌های ارتباطاتی و جوامع دست‌خوش تغییرات زیادی شده و شکل تشریفاتی و رقابتی به‌خود گرفته است. هزینه‌های سنگین تهیه جهزیه، خانوده‌های کم‌بضاعت را با سختی مواجه ساخته و به تبع آن مانع بزرگی بر سر راه ازدواج جوانان تلقی می‌شود.
از دیگر موانع و مشکلات موجود در مسیر شکل‌گیری ازدواج می‌توان به: نداشتن شغل و بیکاری جوانان، فقدان مسکن، علاقه‌مندی به ادامه تحصیلات تکمیلی و عالی، ترس از آینده، روابط نامشروع، نبود اعتماد پسران و دختران جوان نسبت به یکدیگر، تبلیغات گسترده ماهواره‌ای در ترویج زندگی مجردی و غیره اشاره کرد.

۱۲ - نتیجه‌گیری

---

خانواده رکن اصلی در جوامع بشری است که در اصلاح و یا انحراف جامعه نقش به‌سزایی را ایفا می‌کند. پایه اصلی و اساسی خانواده را پیوند ازدواج تشکیل می‌دهد که در آن زن و مرد بر اساس یکسری مقررات و آداب و رسوم شرعی، قانونی و اجتماعی و عاطفی زندگی مشترک را آغاز می‌کنند.
ازدواج از مهم‌ترین حوادثی است که در زندگی هر انسان رخ می‌دهد، در این میان عوامل فرهنگی و هنجارهای متعدد اجتماعی، سیاسی، قانونی، دینی و غیره. بر شکل‌گیری نوع آن و سبک زندگی افراد تاثیر می‌گذارد. با توجه به اختلاف‌های متعدد و گوناگون فرهنگ‌ها در میان اقوام و جوامع مختلف، هر قوم و ملتی برای خود سبک و شیوه زندگی، آداب و فرهنگ خاصی را دارند. ازدواج که با هدف حفظ بقای نسل، رسیدن به آرامش و پاسخ‌گویی به نیازهای عاطفی، جسمی و جنسی انسان‌ها صورت می‌گیرد، بدون توجه به اختلاف‌های فرهنگی رایج و موردپذیرش جوامع به‌سختی شکل می‌گیرد و ضروری است که به‌منظور استحکام خانواده‌ها قبل از ازدواج به فرهنگ، آداب و رسوم و اخلاقیات و غیره، یکدیگر توجه کافی شود.
در این میان، دین مبین اسلام که از پاک‌ترین ادیان الهی است در کنار توصیه‌های متعدد به تشکیل خانواده به امر ازدواج اهمیت وافری داد است که وجود آیات و روایات متعدد در این باره، نشان از اهمیت ازدواج از دیدگاه اسلام دارد. تجربیات علمی و نتایج یافته‌های محققین هم نشان داده که خانواده‌های مذهبی که با توسل به دین و آموزه‌های دینی، به‌ویژه مطابق فرهنگ و سنن اسلامی شکل گرفته‌اند، استحکام و تداوم بیشتری دارند. بر این اساس، بهره‌گیری از آموزه‌های دینی اسلامی و الگو قراردادن سبک زندگی اسلامی و پیوند مشترک زندگی مطابق توصیه‌های دینی و فرهنگ غنی آن، می‌تواند در موفقیت زندگی فردی و سلامت اجتماعی افراد مفید واقع شود. در آخر و ناظر به مسائل مطرح‌شده چند پیشنهاد وجود دارد:
۱: به‌کارگیری سبک زندگی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به‌عنوان الگویی مناسب برای تشکیل، تحکیم و تداوم خانواده‌ها؛
۲: برگزاری مراسم‌ها و جشن‌های عروسی مطابق با آموزه‌ها و توصیه‌های اسلامی و دینی؛
۳: کاهش هزینه‌ها و مبالغ مربوط به مهریه و شیربها و اسلامی نکردن آن؛
۴: پرهیز از الگوبرداری در برگزاری مراسم‌های ازدواج طبق فرهنگ تقلیدی ماهواره‌ای و غربی؛
۵: پرهیز از برگزاری تجملاتی مراسم‌های عقد، حنابندان، عروسی، میهمانی‌ها و غیره در تالارها و باغ‌های گران‌قیمت؛
۶: اجتناب از برگزاری مراسم‌های مختلط عروسی که با فرهنگ اسلامی و دینی مغایرت دارد؛
۷: ایجاد تسهلات لازم در راستای حمایت از ازدواج آسان جوانان و فراهم‌کردن مقدمات لازم برای ازدواج از قبیل وام‌های آسان و بلند مدت، تسهیلات مسکن و اشتغال؛
۸: لزوم آشنایی جوانان قبل از ازدواج با نوع فرهنگ، مذهب و اعتقادات فردی و خانوادگی یکدیگر؛
۹: توجه به ویژگی‌های اخلاقی، شغلی، سنی و سایر معیارهایی که برای انتخاب همسر لازم و ضروری است.

۱۳ - پانویس

---